TÜRK DÜNYASINDA EKİM AYI

TÜRK DÜNYASINDA EKİM AYI

       Yılın onuncu, sonbaharın ikinci ayı olan ekim ayı, 29 Ekim 1923 tarihiyle Türkiye açısından son derece anlamlı bir yere sahiptir. Türkiye Cumhuriyeti Devleti o gün ilan edilmiştir. Bununla birlikte ekim ayında hem ülkemizde hem de Türk Dünyasında başka önemli gelişmeler de yaşanmıştır.
       Dünya kenti olan İstanbul, İtilaf Devletleri donanmalarının 30 Ekim 1918’de imzalanan Mondros Ateşkes Antlaşması’na dayanarak 13 Kasım 1918’de işgale uğramış Şükrü Naili Paşa komutasındaki Üçüncü Kolordunun 6 Ekim 1923'te İstanbul'a girmesiyle birlikte özgürlüğüne kavuşmuştur. İstanbul'un Türk devletine tesliminden sonra başkent tartışmaları da başlamış, 13 Ekim 1923 tarihinde TBMM’de yapılan uzun görüşme ve tartışmalardan sonra çok büyük bir çoğunluk ile kabul edilmiş kanun maddesi şöyledir: “Devletin makarr-ı idaresi (yönetim merkezi, başkenti) Ankara şehridir”. Böylece 13 Ekim 1923 tarihinde Ankara’nın başkent olması yasal olarak da gerçekleşmiş, bundan sonra sıra Cumhuriyet’in ilanına gelmiştir. Çankaya Köşkü';nde 28 Ekim 1923 günü gerçekleşen ve tarihe geçen “Efendiler, yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz.” sözü, 29 Ekim’i,Türkiye Cumhuriyeti’nin bayramı yapmıştır.
      Türk biyokimyacı ve moleküler biyolog Aziz Sancar, 7 Ekim 2015’te Nobel Kimya Ödülünü kazandı.
      Türkiye';nin doğu sınırlarının bugünkü haliyle belirlendiği Kars Antlaşması, Sovyet Rusya';nın aracılığıyla, tam 100 yıl önce 13 Ekim 1921’de, Ankara'da kurulan Türkiye Büyük Millet Meclisi ile Ermenistan,Gürcistan ve Azerbaycan arasında imzalandı.
Çarlık Rusya’nın yıkılıp Sovyetler Birliği’nin kurulması ile sonuçlanan 1917 Ekim Devrimi, hem Türk Dünyasını hem de dünyayı yakından ilgilendiren devrim olarak tarihe geçti.
Seksenli yılların sonu, doksanlı yılların başında SSCB’de meydana gelen gelişme ve değişimler sonucu bağımsızlığına kavuşan Türk cumhuriyetlerinin yeniden doğuş günleri de ekim ayında olmuştur.
       28 Mayıs 1918’de Mehmet Emin Resulzade başkanlığında bağımsızlığını ilan eden Azerbaycan, 2 yıl sonra Sovyetler Birliği tarafından işgal edildi. 20 Ocak 1990’da 143 kişinin ölümüne sebep olan “Qara Yanvar”, “Qanlı Yanvar”,“20 Yanvar” faciası Azerbaycan’ın bağımsızlığa giden sürecini hızlandırmış ve Can Azerbaycan 18 Ekim
1991’de, bu yıl 30. yıldönümünü kutladığımız bağımsızlığını ilan etmiştir.
Türkmenistan, 27 Ekim 1991’de "Daimi Tarafsızlık" ilkesini, dış politikasının temel taşı yaparak bağımsızlığını ilan etmiştir. Türkmenistan’da 1948  yılının 5 Ekim’ini 6 Ekim’e bağlayan gece saat 01.12’de meydana gelen büyük depremde hayatını kaybedenlerin sayısı, kaynaklara göre değişiklik göstermekle birlikte bu sayının 100.000’in üzerinde olduğu, başkent Aşkabat’ın büyük ölçüde yerle bir olduğu, şehirde yaşayanların
yüzde sekseninin hayatını kaybettiği konusunda tüm kaynaklar birleşiyor. Türkmenistan’da her yıl 6 Ekim günü,Türkmen halkının katıldığı tüm savaşlarda  şehit olanlar ve 1948 Aşkabat depreminde hayatını kaybedenler anılıyor.
      Türkçenin en zengin ve en köklü kollarından biri olan Özbek Türkçesine, devlet dili statüsü verilmesi,Özbekistan’ın Sovyetlerden ayrılıp bağımsızlığına kavuştuğu 1 Eylül 1991 yılından daha öncesine dayanır.
     Özbek Türkçesi, 21 Ekim 1989’da ciddi bir mücadelenin ardından resmi dil statüsü kazanmıştır.
     Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin (Türk Konseyi) kurulması amacıyla Türkiye,Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan Anlaşması imzalanmış,yıldönümü olan 3 Ekim günü, üye ülkelerde “Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Günü” olarak kutlanmaktadır.
           Ekim 2019'da Bakü'de gerçekleştirilen 7. Zirve sırasında Özbekistan, Konsey';e tam üye sıfatıyla katılmıştır. 
              Stalin Döneminde Türk Dünyasında yüzbinlerce hayat söndü. 12 Ekim 1937 yılında çıkartılan kararla kurşuna dizilen Azerbaycan Marşı’nın yazarı Ahmet Cavad da dönemin kurbanlarındandır. Bütün Rusya’da Repressiya mağdurlarını anma günü 30 Ekim’dir. Bu tarihte, Altay Cumhuriyeti’nde de çeşitli etkinlikler düzenlenmektedir.
       Tarihi İpek Yolu';nu yeniden canlandıracak bir proje olan Bakü-Tiflis-Kars (BTK) Demiryolu 30 Ekim 2017’de açıldı.
         Tuva özerk bölgesi,  10 Ekim 1961 tarihinde  “Tuva Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti” adını alarak Sovyetler Birliği'nin bir cumhuriyeti oldu. 21 Ekim 1993’te, 116 maddelik yeni Tuva Anayasası kabul edildi.
          UNESCO tarafından Dünya Öğretmenler Günü olarak kutlanması tavsiye edilen 5 Ekim, Ekim ayının ilk haftasında Rusya'da, Azerbaycan’da, Kazakistan’da, Kırgızistan’da, Özbekistan’da çeşitli etkinliklerle kutlanmaktadır.
KAYNAKLAR
https://millidusunce.com/ozbekistanin-dil-bayrami/
https://belleten.gov.tr/ozet/2695/tur
https://www.milliyet.com.tr/gundem/istanbulun-kurtulusu-ne-zaman-6-ekim-istanbulun-dusman-
isgalinden-kurtulusu-kisaca-6612944
https://www.ankara.edu.tr/wp-content/uploads/sites/6/2013/10/Prof.-Dr.Zeynep-Korkmaz.pdf
https://www.mfa.gov.tr/no_-323_-3-ekim-turk-dili-konusan-ulkeler-isbirligi-gunu-hk.tr.mfa
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/1736713
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/155281
https://www.trtavaz.com.tr/haber/tur/avrasyadan/turkmenistan-da-milli-matem-
gunu/59db24c301a30a6ec87066b2
http://www.turukdergisi.com/Makaleler/448279456_21.N.%20Gahramanl%c4%b1%20165-179.pdf.pdf
https://askabat.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_10/25120120_2-TYrkmenistan_KYlavuzu.pdf
https://www.turkkon.org/tr/turk-konseyi-hakkinda