Kadim Şuşa İbadethaneleri
07 Eylül 2022 - 21:22
Kadim Şuşa İbadethaneleri
Azerbaycan müzik ve kültür beşiği olan Şuşa’nın kadim tarihi birçok
yerli ve yabancı kaynaklara, bilimsel araştırmalara yansımaktadır. Sizlere
sunulan bu belgesel de Şuşa tarihini, onun kendisi kadar eski olan dini abide ve
ibadethanelerini anlatıyor.
Bu abidelerden en eskisi – bugün Yukarı Gevher Ağa, Aşağı Gevher
Ağa adlarıyla bilinen ve bir tek Karabağ’ın değil, tüm Müslüman Doğu’sunun
abide ve ibadethanelerinin ender mimarlık incileri listesine alınan çift minareli
camilerden başlayacak olursak, ilk sırada, önemli tarihi olguyu – Şuşa’nın
temelini 18.yüzyılın başlarında – 1752 yılında atılmış Karabağ Hanı Penah
Ali Hanı ve onun – şehrin kuruculuk işlerine başlarken, önce yerli halkın
tapınacağı dini mabetlerin – camilerin inşasına özen gösterdiğine değinmeliyiz.
Şuşa camilerinin tarihiyle ilgili bilmeli ve hatırlamalı olduğumuz diğer
özellik – onlara verilmiş Gevher Ağa adının kime ait olması ve bu adla
adlandırılma nedenidir.
Gevher Ağa: – gerçek adı Gevher Nisa Beyim (Begüm);
– 3. Karabağ Hanı İbrahim Halil Han Cavanşir’in kızı;
– 1790 yılında Şuşa’da doğdu;
– genç yaşlarından güzelliği ve zekasıyla seçildi;
– 16 yaşının tamamında – yiğitliği ve kahramanlığıyla “Batman Kılıç”
lakabını kazanmış ünlü Şeki Hanı Cefer Gulu Han Hoyski ile evlendi;
– Şeki’ye gelin gittikten bir süre sonra, 1814 yılında eşinin vefatıyla ilgili
yeniden Şuşa’ya döndü;
2
– geriye kalan hayatını ibadete, eğitime ve hayırseverliğe adar;
– mümin, eğitimci ve hayırsever emelleriyle o dönem bir tek Şuşa’da
değil, tüm Karabağ bölgesinde büyük saygı kazandı.
Gevher Nisa Hanım bu çalışmaları dışında bir de
Şuşa’nın dini ibadethanelerine özellikle dikkat etmiş, atalarından yadigâr kalan
iki küçük caminin yerinde – kadınlar ve erkekler için ayrı salonları bulunan çift
minareli, yüksek camiler yaptırdı. Doğal inşaat malzemelerinden yapılmış,
mihrabı, kürsü, balkon ve minareleri Karabağ’a özgü eski güldeste süsüyle
işlenmiş bu camiler Şuşa, tüm Karabağ mimarlık sanatı tarihinde özel konuma
sahipler.
Nüfus sayısı arttıkça, Şuşa’nın farklı 17 mahallesinin her birinde inşa
edilmiş diğer ibadethanelerden birçoğunun – Culfalar Cami, Hacı Yusifli Cami,
Köçerli Cami, Mamay Cami, Merdinli Cami, Kuyuluk Camii, Saatli Cami,
Seyitli Cami, Çöl Kala Camii, Hoca Mercanlı Cami, Taze Mahalle Cami
kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir. Dönemin ünlü mimarı Kerbelayı Sefihan
Karabaği’nin tasarladığı bu camilerin çoğunun tavan ve duvarları, sütun ve
minareleri o dönem Karabağ’da ünlü olan nakkaş Kerbelayı Sefereli’ye aittir.
Daha 1752 yılında Şuşa’da, genellikle gençlere İslam’ın temelleri,
Arapça, Kur’an tefsiri, mükemmel ezan okuma öğretilen medreseler vardı.
Şehrin Hazret Ali Kahası, Hazret Abbas Şifa ocağı, Sakkahane ve Pirgah
pirleri, Seyit Mirfesih Türbesi, Mir Mehdi Ağa ocağı, Kasım Ağa Ocağı adıyla
bilinen çok eski pir ve ocakları hele o dönem Azerbaycan’ın çeşitli
3
bölgelerinden buraya ziyarete gelen Müslümanların kutsal mekanına
dönüşmüştür.
Tarih boyunca Şuşa’da Müslüman ibadetgahları dışında, kadim Alban
tapınaklarına da büyük saygı gösterildi. Kazancı Kilisesi, Yeşil Kilise, Kale
Kilisesi adıyla bilinen eski Hristiyan Alban tapınakları her zaman Azerbaycan
devletince korundu.
Şuşa’nın din adamları, seyit-hocalarıyla ilgili anılarda, yazılı kaynaklarda
oldukça ilginç olgulara rastlanmaktadır. Bu açıdan 1918 yılında Kafkasya İslam
Ordusuna komutanlık yapmış büyük asker, General Nuru Paşa ile, şehir
camilerinden birinin hocası arasında geçmiş ünlü konuşma özellikle ilgi
çekmektedir.
Söylenilene göre Şuşa’dayken, uzaktan duyulan dokunaklı ezan sesine
camie giren Nuru Paşa hocayla tanıştıktan sonra ona bir avuç altın vermiş:
– Eğer benimle İstanbul’a gidecek olursan, her ayına iki bu kadar altın
veririm, – der, – İstanbul’da çok milletten insan yaşıyor, senin okuduğun bu
ezanı duyan, dönüp Müslüman olur.
Nuru Paşanın bu teklifine hoca:
– Çok sağ olun, paşam. Teklifinizi memnuniyetle kabul ederdim, fakat
size mahcup olmaya korkarım... – diyor.
Nuru Paşa hocadan “mahcupluğun” nedenini sorunca o:
– Bana bu sesi veren Şuşa... Onun havası, suyu, toprağıdır... Onu bırakıp
gidersem, sesimin aynı kalmaz.
4
Fakat… bütün bu güzellikler bu eski zengin tarihli medeniyet… dünyayı
toprak yeni arazi tamahıyla örümcek ağı misali sarmış tarihin sayfalarına
katliamlar, toplu sürgün ve soykırımlarla kazınmış işgalci “Ermeni”
politikasının kölesine, kurbanına çevrildi…
...80’li yılların sonu… Çökmekte eski SSCB mekanında çıkan olaylar Bu
belirleyici, keşmekeşli zaman kesiğinde Sovyetler Birliğinden çıkarak,
bağımsızlığını ilan etmiş fakat daha bağımsız bir devlet olarak
sağlamlaşamamış Azerbaycan… Ve bu çelişkili sosyal politik olaylar
hortumunda fırsat kollayıp, geleneksel işgalci politikasını gerçekleştirmeyi
başarmış 19.yüzyılın sonlarından başlayarak Çar Rusya’sının daha sonra
Sovyet Rusya’sı ve diğer destekleyicilerinin yardımıyla uyduruk sahte tarihi ve
“Ermenileştirme” programıyla adım adım kadim Azerbaycan topraklarına
sokulmuş Ermeni milletçi-eşkıya çetelerinin birbirinden acımasız zalim hain
saldırıları …O korkunç feci dönemler yerli halkı sürülerek kadim abideleri
tapınak ve ibadetgahları yıkılan mahalleleri harabeye dönüşen Şuşa …
...Yıllar geçti … Sabırlı dayanıklı Azerbaycan halkı öz topraklarına güzel
Şuşa’sına kavuşacağı tarihi günü– 8 Kasım 2020’ni tam 28 yıl …ağrı-acılar
sıla ve hasret dolu günlerle bekledi… Fakat pes etmedi eğilmedi dünyanın
çifte standart politikası önünde aciz kalmadı… Kalemi silaha mürekkebi kana
çevirip kendi kaderini Kendisi yazdı… Ve... bütün ibretamiz masallarda
rivayetlerde ihanet şer ve haksızlıklar adalet ve yiğitliğin karşısında diz
çöktüğü zifir karanlıklar Güneş ışığında eriyip yok oluverdiği gibi Hak ve
Adalet yine kazandı…
Kadim Karabağ onun muğam ve gazellerle atan kalbi Şuşa – 8 Kasım
2020’de Azerbaycan’ın muzaffer Başkomutanı İlham Aliyev’in özgür iradesi ve
kahraman Ordusunun yiğitliği sonucu düşmen çiğneğinden kurtarıldı... Cebrail
Fuzuli Zengilan , Gubadlı , Ağdam Kelbecer Laçın ve ... kutsal Şuşa öz
Azerbaycan’ına kavuştu... Kadim şehir soluklanmaya çiçeklenmeye başladı...
5
Bugün sevgili Şuşa – kadim Azerbaycan medeniyeti beşiği onarılıp-
düzenlenmekte uluslararası kültür etkinliklerine müzik şiir edebiyat mutfak
festivallerine ev sahipliği yapmakta kadim tarihi medeniyeti esrarengiz doğa
güzellikleriyle dünyayı kendisine hayran bırakmaktadır...
Azerbaycan Devlet Tercüme Merkezi
--
Azerbaycan müzik ve kültür beşiği olan Şuşa’nın kadim tarihi birçok
yerli ve yabancı kaynaklara, bilimsel araştırmalara yansımaktadır. Sizlere
sunulan bu belgesel de Şuşa tarihini, onun kendisi kadar eski olan dini abide ve
ibadethanelerini anlatıyor.
Bu abidelerden en eskisi – bugün Yukarı Gevher Ağa, Aşağı Gevher
Ağa adlarıyla bilinen ve bir tek Karabağ’ın değil, tüm Müslüman Doğu’sunun
abide ve ibadethanelerinin ender mimarlık incileri listesine alınan çift minareli
camilerden başlayacak olursak, ilk sırada, önemli tarihi olguyu – Şuşa’nın
temelini 18.yüzyılın başlarında – 1752 yılında atılmış Karabağ Hanı Penah
Ali Hanı ve onun – şehrin kuruculuk işlerine başlarken, önce yerli halkın
tapınacağı dini mabetlerin – camilerin inşasına özen gösterdiğine değinmeliyiz.
Şuşa camilerinin tarihiyle ilgili bilmeli ve hatırlamalı olduğumuz diğer
özellik – onlara verilmiş Gevher Ağa adının kime ait olması ve bu adla
adlandırılma nedenidir.
Gevher Ağa: – gerçek adı Gevher Nisa Beyim (Begüm);
– 3. Karabağ Hanı İbrahim Halil Han Cavanşir’in kızı;
– 1790 yılında Şuşa’da doğdu;
– genç yaşlarından güzelliği ve zekasıyla seçildi;
– 16 yaşının tamamında – yiğitliği ve kahramanlığıyla “Batman Kılıç”
lakabını kazanmış ünlü Şeki Hanı Cefer Gulu Han Hoyski ile evlendi;
– Şeki’ye gelin gittikten bir süre sonra, 1814 yılında eşinin vefatıyla ilgili
yeniden Şuşa’ya döndü;
2
– geriye kalan hayatını ibadete, eğitime ve hayırseverliğe adar;
– mümin, eğitimci ve hayırsever emelleriyle o dönem bir tek Şuşa’da
değil, tüm Karabağ bölgesinde büyük saygı kazandı.
Gevher Nisa Hanım bu çalışmaları dışında bir de
Şuşa’nın dini ibadethanelerine özellikle dikkat etmiş, atalarından yadigâr kalan
iki küçük caminin yerinde – kadınlar ve erkekler için ayrı salonları bulunan çift
minareli, yüksek camiler yaptırdı. Doğal inşaat malzemelerinden yapılmış,
mihrabı, kürsü, balkon ve minareleri Karabağ’a özgü eski güldeste süsüyle
işlenmiş bu camiler Şuşa, tüm Karabağ mimarlık sanatı tarihinde özel konuma
sahipler.
Nüfus sayısı arttıkça, Şuşa’nın farklı 17 mahallesinin her birinde inşa
edilmiş diğer ibadethanelerden birçoğunun – Culfalar Cami, Hacı Yusifli Cami,
Köçerli Cami, Mamay Cami, Merdinli Cami, Kuyuluk Camii, Saatli Cami,
Seyitli Cami, Çöl Kala Camii, Hoca Mercanlı Cami, Taze Mahalle Cami
kalıntıları günümüze ulaşabilmiştir. Dönemin ünlü mimarı Kerbelayı Sefihan
Karabaği’nin tasarladığı bu camilerin çoğunun tavan ve duvarları, sütun ve
minareleri o dönem Karabağ’da ünlü olan nakkaş Kerbelayı Sefereli’ye aittir.
Daha 1752 yılında Şuşa’da, genellikle gençlere İslam’ın temelleri,
Arapça, Kur’an tefsiri, mükemmel ezan okuma öğretilen medreseler vardı.
Şehrin Hazret Ali Kahası, Hazret Abbas Şifa ocağı, Sakkahane ve Pirgah
pirleri, Seyit Mirfesih Türbesi, Mir Mehdi Ağa ocağı, Kasım Ağa Ocağı adıyla
bilinen çok eski pir ve ocakları hele o dönem Azerbaycan’ın çeşitli
3
bölgelerinden buraya ziyarete gelen Müslümanların kutsal mekanına
dönüşmüştür.
Tarih boyunca Şuşa’da Müslüman ibadetgahları dışında, kadim Alban
tapınaklarına da büyük saygı gösterildi. Kazancı Kilisesi, Yeşil Kilise, Kale
Kilisesi adıyla bilinen eski Hristiyan Alban tapınakları her zaman Azerbaycan
devletince korundu.
Şuşa’nın din adamları, seyit-hocalarıyla ilgili anılarda, yazılı kaynaklarda
oldukça ilginç olgulara rastlanmaktadır. Bu açıdan 1918 yılında Kafkasya İslam
Ordusuna komutanlık yapmış büyük asker, General Nuru Paşa ile, şehir
camilerinden birinin hocası arasında geçmiş ünlü konuşma özellikle ilgi
çekmektedir.
Söylenilene göre Şuşa’dayken, uzaktan duyulan dokunaklı ezan sesine
camie giren Nuru Paşa hocayla tanıştıktan sonra ona bir avuç altın vermiş:
– Eğer benimle İstanbul’a gidecek olursan, her ayına iki bu kadar altın
veririm, – der, – İstanbul’da çok milletten insan yaşıyor, senin okuduğun bu
ezanı duyan, dönüp Müslüman olur.
Nuru Paşanın bu teklifine hoca:
– Çok sağ olun, paşam. Teklifinizi memnuniyetle kabul ederdim, fakat
size mahcup olmaya korkarım... – diyor.
Nuru Paşa hocadan “mahcupluğun” nedenini sorunca o:
– Bana bu sesi veren Şuşa... Onun havası, suyu, toprağıdır... Onu bırakıp
gidersem, sesimin aynı kalmaz.
4
Fakat… bütün bu güzellikler bu eski zengin tarihli medeniyet… dünyayı
toprak yeni arazi tamahıyla örümcek ağı misali sarmış tarihin sayfalarına
katliamlar, toplu sürgün ve soykırımlarla kazınmış işgalci “Ermeni”
politikasının kölesine, kurbanına çevrildi…
...80’li yılların sonu… Çökmekte eski SSCB mekanında çıkan olaylar Bu
belirleyici, keşmekeşli zaman kesiğinde Sovyetler Birliğinden çıkarak,
bağımsızlığını ilan etmiş fakat daha bağımsız bir devlet olarak
sağlamlaşamamış Azerbaycan… Ve bu çelişkili sosyal politik olaylar
hortumunda fırsat kollayıp, geleneksel işgalci politikasını gerçekleştirmeyi
başarmış 19.yüzyılın sonlarından başlayarak Çar Rusya’sının daha sonra
Sovyet Rusya’sı ve diğer destekleyicilerinin yardımıyla uyduruk sahte tarihi ve
“Ermenileştirme” programıyla adım adım kadim Azerbaycan topraklarına
sokulmuş Ermeni milletçi-eşkıya çetelerinin birbirinden acımasız zalim hain
saldırıları …O korkunç feci dönemler yerli halkı sürülerek kadim abideleri
tapınak ve ibadetgahları yıkılan mahalleleri harabeye dönüşen Şuşa …
...Yıllar geçti … Sabırlı dayanıklı Azerbaycan halkı öz topraklarına güzel
Şuşa’sına kavuşacağı tarihi günü– 8 Kasım 2020’ni tam 28 yıl …ağrı-acılar
sıla ve hasret dolu günlerle bekledi… Fakat pes etmedi eğilmedi dünyanın
çifte standart politikası önünde aciz kalmadı… Kalemi silaha mürekkebi kana
çevirip kendi kaderini Kendisi yazdı… Ve... bütün ibretamiz masallarda
rivayetlerde ihanet şer ve haksızlıklar adalet ve yiğitliğin karşısında diz
çöktüğü zifir karanlıklar Güneş ışığında eriyip yok oluverdiği gibi Hak ve
Adalet yine kazandı…
Kadim Karabağ onun muğam ve gazellerle atan kalbi Şuşa – 8 Kasım
2020’de Azerbaycan’ın muzaffer Başkomutanı İlham Aliyev’in özgür iradesi ve
kahraman Ordusunun yiğitliği sonucu düşmen çiğneğinden kurtarıldı... Cebrail
Fuzuli Zengilan , Gubadlı , Ağdam Kelbecer Laçın ve ... kutsal Şuşa öz
Azerbaycan’ına kavuştu... Kadim şehir soluklanmaya çiçeklenmeye başladı...
5
Bugün sevgili Şuşa – kadim Azerbaycan medeniyeti beşiği onarılıp-
düzenlenmekte uluslararası kültür etkinliklerine müzik şiir edebiyat mutfak
festivallerine ev sahipliği yapmakta kadim tarihi medeniyeti esrarengiz doğa
güzellikleriyle dünyayı kendisine hayran bırakmaktadır...
Azerbaycan Devlet Tercüme Merkezi
Dr.Kemale Elekberova
Azerbaycan Devlet Tercüme Merkezi
YORUMLAR