Kuzey ve Güney Azerbaycan Türkləri Tarihi
14 Temmuz 2025 - 17:45
Kuzey ve Güney Azerbaycan Türkləri Tarihi
Azerbaycan Türk nüfüza sahip bir ülke olan Azerbaycan\30 milyon\ ,1828 yılında beri Kuzey be Güney olmak üzre ikiye ayrılmış bulunmakdadır.Sovyetler Birliginin dağılmasından sonra 30 Ağustos1 991 –de istiklalına kovuşan Kuzey Azerbaycan 7.220.000 \1991\nüfusa ve 86.600 kmkarelik bir alana sahib idi.12 karyıl sonra bu gün ,Kuzey Azerbaycanın nüfusu 8.300.000 – e ulaşmışbulunmakdadır.Başkenti,3 milyon nüfuslu Baku şehridir.İran idaresinde kalan Güney Azerbaycan ise 14.000 km karelik bir sahaya ve 22 milyon civarında bir nüfusa sahib bulunmakdadır.Güney Azerbaycanın baş kendi ise
3 milyona yaklaşan nüfusu ile Tebriz şehridir.Böyük
Çoğunluğunu Oğuz Türklerinin oluuşturduğu Kuzey ve Güney Azerbaycan halkı,Anadolu Türkleri kibi,Oğuz Türkcesinin bir lehcesi olan Azerbaycan
Terkcesini konuşmakdadır.Türkiye Türcesinden sonra Azerbaycan Terkcesi ,Türk lehceri en kuvvetli ve zengin dili oluşturmakdadır.Ne var ki,İran idaresinde kalan Güney Azerbaycan Türklerine kendi dillerinde okuma yazma şansı verilmediği iin,dil ve edebiyyatları,kuzey
Azerbaycan Türklerininki kadar gelişmemişdir.Son yıllarda demokratikleşme alanında hızlı gelişmeler gösteren İran yönetimlerinin tanıdığı sınırları sayesinde Güney Azerbaycan Türklerinin dil ve edebiyyyat çalışmalarında önemli gelişmeler sağlanmış bulunmakdadır.
-Eğetim ve Kültür :
Azerbaycan Türklerinde eğitim hayatının diğer Tür topluluklarına kiyasla son derece gelişmiş olduğu görülür.Azerbaycanın Türkleşme devri olan .asırdan itibaren takip etdiği eğetim sistemi Türk – İslam
aleminin klasik mekteb ve medrese sistemi idi.Nadir Şahın vefatından sonra sonra 1748 – 180 lere kadar müstakil halde aşayan Azerbaycan
Türkleri muhtelif firkalara ve hanlıklara ayrılmımışdı.Bu birlikden yoksun durum onların Rus işğalıne uğramalarının sebeplerden birini
Teşkil eder.1828 – Türkmençay Antlaşması ile Azerbaycan Türklerinin
Eğetim hayatı yeni bir safhaya girmişdir.
Türk Tariihinin Genel Özellikleri :
Türkler , 5 bin yılı bulan tarihleri boyunca Asya,Avrupa ve Afrika kitalarına yyayılmış bir millettir.Dünya tarihinin en eski ve devamlı kavimlerden biri olan Türkler dünya medeniyyetine ve kültürünə də
De büyük katkılar sağlamışdır.Türk tarihi diger milletlerin tarihinden farklılıkları şöyle özetlemek mümkündür –
1.Bütün dier milletlerin fertleri toplu olarak bir arada bulunurlar.Bu nedenle onların tariinin her hangi bir devrini açıkca inçelemek mümkündür.Buna mukabil Türk kütleleri dağınak ve dinamik halde yaşadıkları için diger milletle kiyasla farkla gelişme yolları takip etmişdir.Bundan dolayı,Türk tarihinin belirli bir zaman keçiminde ele alınarak degerlendirilmesi zorlaşmışdır.
2.Diger milletlerin göçleri ve hareketleriliği ,umumiyyetle sınırlı kalmış
ve deyişmeyen vatan torpaqları etrafında olmuşdur.Buna mukabil Türk kavimleri yüz yıllar boyunca yeni yurtlar ,iklimler arayarak hayatlarını ,dolasıyla tarihlerini çeşitli bölgelere taşımışlardır.Türk tarihi çeşitli Türk topluklarının ayrı ayrı bölgelerde ortaya koyduğu tarihlerin bir bütünüdür.
Türk Adı,Manasıvə İlk Kullanışı :
Türk dili vətarihi inceleme yapan yerli ve yabancı bilim adamları
“Türk “ adının nereden geldiyini uzun zaman araştırmışlardır.Herodo-tostan ve Tevratdan başlayarak Hint, Çin kayıtlarda,esgi İran rivayetlerinde ve esgi Ön Asya çivi yyazılı metinlerde geçen “Türk “sözüne benzer kelimelerin “Türk “adını belirttiği sanılmışdır.
Türk adı tek hecelı bir kelimedir.Fakat bu duuruma M.S.6-8.yüzyıllar arasında ,yani Göktürk çağında kectiği görülmekdedir.Orhun Kitabelerinde daha cok “Türük “bezen de “Türk “şeklinde yazılmışdır.
Bu durumda , “Türk “ kelimesinin en esgiden “Toruk “şeklinde söylendiyi ,zamanla “Türk “ şeklini almış olduğu anlaşmakdadır.
Türk adının menası üzerinde de çeşitli grrüşleri sürülmüşdür.Örneğin,
“miğfer “, “terk edilmiş “,olğunluk çağı “, “deniz kıyasında oturan adam “,vb.manalar verilmişdir.
Diger Türk Devletleri ve Toplulukları :
Büyük Selcuk İmperatorluğu öncesinde kurdukları küçüklü büyüklü
Türk devletlerini ve toplulukları şöyle sıraya biliriz ;Bulqar Avarlar,
Hcarlar, Macar,Peçenekler, Kıpçaklar \Kumanlar\, Uzlar \Oğuzlar\,
Başkurtlar ,Sabarlar, Türgeşler, Karlukler ve Kimekler.
Azerbaycan adı,mana ve menşesi :
Bugün , “Azerbaycan türk lehçesi ile konuşan Türklerin lehcesi “manasına gelen Azerbaycan adı,M.Ö.devirlerinde değişik şekillerde
Zikredilmişdir.Makedoniya kralı büyük İsgenderin M.Ö.IV .yüzyılında
cıkdığı Asya seferi neticesinde İranlıları yenmesinden sonra bölgede kurulan devlete “Media “,bu devleten varisi olan “Atropatan “ile birlikde “Media -Atropatan “adə verilmişdir.Bu bölgenin M.Ö.III.yüzyılda “Azurbazagan “olarak zikredilmeye başlandığı
bir müddet sonra da “Azerbaycan “ ve “Azarbaycan “şekline
dönüşdüyünü görmekdeyiz.Eski Pehlevi dilinde “azar “, “ateş “,
“bayğan “ ise “mühafiz “ olarak gecdiyi için “Atropatan =AzurbazaganAzarbaycan “ adı Arap kaynaklarında “Azerbaycan “
Olarak cıkça zikredilmiş,bu şekliyle kabul edilip kullanmaya başlanmışdır.Bu izaha göre , “Ateşyurdu “ ve “Ateşmuhafizleri “ manasına gelen Azerbaycanı çok eski devirlerde ateşperestligin ve
Petrolun var olarak bir ülke olarak kabul etmek mümkündür.
Xülasə :
Azerbaycan Milli Elmlər Akademiyasının A.A.Bakıxanov adına Tarix İnstitunun Azərbaycan Türklərinin Bütöv Tarixi – Mehmed Sarayın
“Quzey və Güney Azərbaycan türklərinin tarixi “ əsərlərinin qaynaqlarından götürülmüşdür.
Gəncə Dövlət Tarix – Mədniyyət Qoruğunun Nizami Gəncəvi Məqbərə
Filialının müdiri Gülnarə İsmayılova.
YORUMLAR