ABD'NİN ZENGEZUR'A İLGİSİ VE ALASKA BULUŞMASI
Bilindiği gibi Zengezur Koridoru 44 günlük Karabağ Savaşı ve Azerbaycan’ın bu savaşı kazanmasına bağlı olarak 2020 yılında Rusya’nın arabuluculuğunda Azerbaycan ve Ermenistan’ın sözlü mutabakatı ile açılması öngörülen 42 km’lik bir koridordur. Bu koridorun geçeceği topraklar daha önceki dönemlerde Azerbaycan toprağıdır. Ancak 1920’li yıllarda SSCB döneminde Ermenistan’a verilerek İran ile Ermenistan’ın komşu olduğu bir alan oluşturulmuştur.
04 Eylül 2025 - 09:51
ABD’NİN ZENGEZUR’A İLGİSİ VE ALASKA BULUŞMASI
Prof. Dr.
Kerem KARABULUT
Bilindiği gibi Zengezur Koridoru 44 günlük Karabağ Savaşı ve Azerbaycan’ın bu savaşı kazanmasına bağlı olarak 2020 yılında Rusya’nın arabuluculuğunda Azerbaycan ve Ermenistan’ın sözlü mutabakatı ile açılması öngörülen 42 km’lik bir koridordur. Bu koridorun geçeceği topraklar daha önceki dönemlerde Azerbaycan toprağıdır. Ancak 1920’li yıllarda SSCB döneminde Ermenistan’a verilerek İran ile Ermenistan’ın komşu olduğu bir alan oluşturulmuştur.
1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden ayrılan tüm devletlerde olduğu gibi Azerbaycan ve Ermenistanda bir varoluş mücadelesi vermiştir. Osmanlı döneminde olduğu gibi bu süreçte de Ruslar Ermenileri yönlendirerek Azerbaycan’ın silahsız ve yoksullukla mücadele ettiği bir dönemde Karabağ’ı işgal ettirmiştir. Böylece Azerbaycan SSCB döneminde kendisine ait olan toprakları sınırlarına katamamış ve Karabağ işgal altında kalmıştır.Gelinen aşamada ise Ermenistan’ın yenilgi sonrası bu koridorun açılmasını kabul etmesi,hem bölge hem de dünya için oldukça anlamlı ve önemli bir konu haline gelmiştir. Karabağ Savaşının sona ermesi aşamasında Koridorun Rusya’nın kontrol ve denetiminde açılması öngörülmekteydi. 8 Ağustos 2025 tarihinde İlham Aliyev ve NikolPaşinyan’ın Washington’da Donald John Trump aracılığıyla görüşmeleri sonrasındaki açıklamalarda ise ZengezurKoridoru’nun kontrol ve denetimiyle Amerika Birleşik Devletlerinin ilgileneceğinin açıklanması Koridorun açılması kadar konuşulan bir konu olmuştur. Peki bu değişikliğin sebepleri nelerdir? Beklentiler nasıl değişmiştir? Etkileşimler neler olabilir?
ABD’nin ZengezurKoridoru’nun açılıp işletilmesi sürecinde söz sahibi olmak istemesinin değişik beklentileri vardır. Bunlardan ilki, dünyanın hızla yükselen ülkesi Çin’i kontrol etme güdüsüdür. İkincisi, İran konusunda alternatif bir çevreleme bölgesi oluşturmak istemesidir. Üçüncüsü, Stratejik bir coğrafya olan Kafkasya’da şimdiye kadar gösteremediği varlığı göstermek ve gelecek emellerine yönelik politikalar geliştirmek istemektedir. Dördüncüsü, Bölgeye yönelik başta silah satışı gerçekleştirmek ve ticari kazanımlar elde etmek istemektedir. Beşincisi, uzun dönemde Ermenistan’da üs kurma gibi daha ileri hedefler gütmektedir.
Bu sürece Rusya’nın neden sessiz kaldığı sorusu ise aslında Alaska görüşmesinde kendini göstermiş durumdadır. 15 Ağustos 2025 günü Vladimir Vladimiroviç Putinile Donald John Trump’ın Alaska’da görüşmesi, Rusya ile ABD’nin belirli konularda önceden anlaştıklarının bir göstergesidir. Bu süreçte Rusya,Büyük olasılıkla Ukrayna’da işgal ettiği toprakların kendisinde kalmasına ABD’nin rıza göstermesi ve Rusya’nın güvenliği konusunda garantiler verilmesi (Ukrayna’nın NATO’ya alınmaması gibi) yönünde görüşmeler yapmıştır. Diğer taraftan, dünyadan izole edilmiş bir konumda iken ABD tarafından Alaska’da önemli bir görüntüyle karşılanması Rusya ve Putin için tekrar sahneye dönme anlamına gelmektedir. Ayrıca Rusya, ekonomik yaptırımlar dolayıyla yaşadığı zorluklardan kurtulma şansı yakalamaktadır. Diğer bir olasılık ise Rusya’nın ABD ile birlikte dünyayı yeniden şekillendirme anlaşması olabilir. En zayıf olasılık ise özellikle Zengezur’a ABD’nin yerleşmesine Rusya’nın gücü yetmediği için sessiz kaldığı düşüncesidir.
Rusya ve ABD’nin dünyayı yeniden birlikteşekillendirmesi düşüncesi gerçek olursa bu duruma şu yorumu yapmak mümkündür; “dünya; demokrasi, insan hakları, adil üretim ve paylaşım gibi konulardan uzaklaşacaktır”. Aynı şekilde Kafkasya ve Ortadoğu’da da “yeni dengeler ve denklemlerin kurulacağı” söylenebilir.
Türkiye ve Azerbaycan açısından konuya nasıl bakılabilir? Öncelikle her iki ülke de Rusya ve ABD olmadan Zengezur’un açılarak bölgede sosyo-ekonomik kalkınma ve istikrarın oluşmasını ister. Ancak günümüz şartlarında bu olamayacaksa sonuç odaklı düşünüldüğünde ana beklenti Zengezur’un açılmasıdır. Bu koridor ile Türkiye ve Azerbaycan’ın siyasi, iktisadi ve sosyal birçok beklentisi bulunmaktadır. Örneğin, 8 milyar dolar civarında olan Türkiye-Azerbaycan dış ticaret hacminin 15-20 milyar dolara çıkması beklenmektedir.
Alaska görüşmelerinin her iki lider tarafından olumlu geçtiği açıklandı. Bu gelişmelerden sonuç alınması durumunda, Zengezur Koridoru ve Türkiye-Ermenistan sınır kapıları açılacaktır. En kazançlı ülke ise Ermenistan olacaktır. Çünkü, sosyo-ekonomik açıdan zorluk içerisindedir. İran ve Çin ise bu gelişmelerden hoşnut olmayan ülkelerdir. Birer cümle ile söylemek gerekirse, İran ABD ve bağlantılı olarak İsrail ile komşu olmak istememektedir. Çin ise ABD’nin onun ticaret yollarından birisinin kontrolünde söz sahibi olmasından rahatsızdır.
Tüm bu gelişmeler ve politikalar nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın Türkiye ve Azerbaycan’ın uzun dönemde zor durumda kalmamaları için katma değeri yüksek teknolojik üretim yapma konusunda ciddi yatırımlar yapmaları ve politikalar geliştirmeleri gerekmektedir. Diğer taraftan, bugünkü şartlarda zor gözükse de İslâm Coğrafyasında birliğin sağlanarak üretim işbirliğinin gerçekleştirilmesi emperyalist emellerin bölgede işlemesini önleyebilecektir. Aksi durumda, zaman zaman ABD zaman zaman da Rusya bölgede değişik emeller ile var olmaya devam edeceklerdir.
Prof. Dr.
Kerem KARABULUT
Bilindiği gibi Zengezur Koridoru 44 günlük Karabağ Savaşı ve Azerbaycan’ın bu savaşı kazanmasına bağlı olarak 2020 yılında Rusya’nın arabuluculuğunda Azerbaycan ve Ermenistan’ın sözlü mutabakatı ile açılması öngörülen 42 km’lik bir koridordur. Bu koridorun geçeceği topraklar daha önceki dönemlerde Azerbaycan toprağıdır. Ancak 1920’li yıllarda SSCB döneminde Ermenistan’a verilerek İran ile Ermenistan’ın komşu olduğu bir alan oluşturulmuştur.
1991 yılında Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği’nden ayrılan tüm devletlerde olduğu gibi Azerbaycan ve Ermenistanda bir varoluş mücadelesi vermiştir. Osmanlı döneminde olduğu gibi bu süreçte de Ruslar Ermenileri yönlendirerek Azerbaycan’ın silahsız ve yoksullukla mücadele ettiği bir dönemde Karabağ’ı işgal ettirmiştir. Böylece Azerbaycan SSCB döneminde kendisine ait olan toprakları sınırlarına katamamış ve Karabağ işgal altında kalmıştır.Gelinen aşamada ise Ermenistan’ın yenilgi sonrası bu koridorun açılmasını kabul etmesi,hem bölge hem de dünya için oldukça anlamlı ve önemli bir konu haline gelmiştir. Karabağ Savaşının sona ermesi aşamasında Koridorun Rusya’nın kontrol ve denetiminde açılması öngörülmekteydi. 8 Ağustos 2025 tarihinde İlham Aliyev ve NikolPaşinyan’ın Washington’da Donald John Trump aracılığıyla görüşmeleri sonrasındaki açıklamalarda ise ZengezurKoridoru’nun kontrol ve denetimiyle Amerika Birleşik Devletlerinin ilgileneceğinin açıklanması Koridorun açılması kadar konuşulan bir konu olmuştur. Peki bu değişikliğin sebepleri nelerdir? Beklentiler nasıl değişmiştir? Etkileşimler neler olabilir?
ABD’nin ZengezurKoridoru’nun açılıp işletilmesi sürecinde söz sahibi olmak istemesinin değişik beklentileri vardır. Bunlardan ilki, dünyanın hızla yükselen ülkesi Çin’i kontrol etme güdüsüdür. İkincisi, İran konusunda alternatif bir çevreleme bölgesi oluşturmak istemesidir. Üçüncüsü, Stratejik bir coğrafya olan Kafkasya’da şimdiye kadar gösteremediği varlığı göstermek ve gelecek emellerine yönelik politikalar geliştirmek istemektedir. Dördüncüsü, Bölgeye yönelik başta silah satışı gerçekleştirmek ve ticari kazanımlar elde etmek istemektedir. Beşincisi, uzun dönemde Ermenistan’da üs kurma gibi daha ileri hedefler gütmektedir.
Bu sürece Rusya’nın neden sessiz kaldığı sorusu ise aslında Alaska görüşmesinde kendini göstermiş durumdadır. 15 Ağustos 2025 günü Vladimir Vladimiroviç Putinile Donald John Trump’ın Alaska’da görüşmesi, Rusya ile ABD’nin belirli konularda önceden anlaştıklarının bir göstergesidir. Bu süreçte Rusya,Büyük olasılıkla Ukrayna’da işgal ettiği toprakların kendisinde kalmasına ABD’nin rıza göstermesi ve Rusya’nın güvenliği konusunda garantiler verilmesi (Ukrayna’nın NATO’ya alınmaması gibi) yönünde görüşmeler yapmıştır. Diğer taraftan, dünyadan izole edilmiş bir konumda iken ABD tarafından Alaska’da önemli bir görüntüyle karşılanması Rusya ve Putin için tekrar sahneye dönme anlamına gelmektedir. Ayrıca Rusya, ekonomik yaptırımlar dolayıyla yaşadığı zorluklardan kurtulma şansı yakalamaktadır. Diğer bir olasılık ise Rusya’nın ABD ile birlikte dünyayı yeniden şekillendirme anlaşması olabilir. En zayıf olasılık ise özellikle Zengezur’a ABD’nin yerleşmesine Rusya’nın gücü yetmediği için sessiz kaldığı düşüncesidir.
Rusya ve ABD’nin dünyayı yeniden birlikteşekillendirmesi düşüncesi gerçek olursa bu duruma şu yorumu yapmak mümkündür; “dünya; demokrasi, insan hakları, adil üretim ve paylaşım gibi konulardan uzaklaşacaktır”. Aynı şekilde Kafkasya ve Ortadoğu’da da “yeni dengeler ve denklemlerin kurulacağı” söylenebilir.
Türkiye ve Azerbaycan açısından konuya nasıl bakılabilir? Öncelikle her iki ülke de Rusya ve ABD olmadan Zengezur’un açılarak bölgede sosyo-ekonomik kalkınma ve istikrarın oluşmasını ister. Ancak günümüz şartlarında bu olamayacaksa sonuç odaklı düşünüldüğünde ana beklenti Zengezur’un açılmasıdır. Bu koridor ile Türkiye ve Azerbaycan’ın siyasi, iktisadi ve sosyal birçok beklentisi bulunmaktadır. Örneğin, 8 milyar dolar civarında olan Türkiye-Azerbaycan dış ticaret hacminin 15-20 milyar dolara çıkması beklenmektedir.
Alaska görüşmelerinin her iki lider tarafından olumlu geçtiği açıklandı. Bu gelişmelerden sonuç alınması durumunda, Zengezur Koridoru ve Türkiye-Ermenistan sınır kapıları açılacaktır. En kazançlı ülke ise Ermenistan olacaktır. Çünkü, sosyo-ekonomik açıdan zorluk içerisindedir. İran ve Çin ise bu gelişmelerden hoşnut olmayan ülkelerdir. Birer cümle ile söylemek gerekirse, İran ABD ve bağlantılı olarak İsrail ile komşu olmak istememektedir. Çin ise ABD’nin onun ticaret yollarından birisinin kontrolünde söz sahibi olmasından rahatsızdır.
Tüm bu gelişmeler ve politikalar nasıl sonuçlanırsa sonuçlansın Türkiye ve Azerbaycan’ın uzun dönemde zor durumda kalmamaları için katma değeri yüksek teknolojik üretim yapma konusunda ciddi yatırımlar yapmaları ve politikalar geliştirmeleri gerekmektedir. Diğer taraftan, bugünkü şartlarda zor gözükse de İslâm Coğrafyasında birliğin sağlanarak üretim işbirliğinin gerçekleştirilmesi emperyalist emellerin bölgede işlemesini önleyebilecektir. Aksi durumda, zaman zaman ABD zaman zaman da Rusya bölgede değişik emeller ile var olmaya devam edeceklerdir.
YORUMLAR