YRD.DOÇ.DR.ENVER ARAS EMEKLİ ÖĞRETİM ÜYESİ

YRD.DOÇ.DR.ENVER ARAS EMEKLİ ÖĞRETİM ÜYESİ

HAZAR'DAN ARAS'A earas7660@hotmail.com

GÜNEY AZERBAYCAN';DA TARİH İLMİNE KISA BİR BAKIŞ* 1 -7-

17 Ağustos 2022 - 08:58

GÜNEY AZERBAYCAN';DA TARİH İLMİNE KISA BİR BAKIŞ* 1 -7-
(...) Kadim tarihimizin bu ve bunun gibi çeşitli hazinelerinin ortaya çıkarılması ve
aydınlatılması için gereken derin arkeolojik çalışmalar yapılmalıdır. Avrupalılar tarafından
takriben 30 yıl önce Taht-ı Süleyman şehrinde yapılmış olan bazı kazı çalışmaları
tamamlanmamış ve elde edilen neticeler de açıklanmamıştır.
2.2. Kadim Azerbaycan tarihini öğrenmek için başvurulacak ikinci önemli kaynak ise,
o devirlerde Azerbaycan ile komşu olan devletlerin topraklarında yapılmış olan kazı
çalışmalarıdır. O devirde Azerbaycan ile komşu olan devletlerle yapılan siyasî, sosyal ve
iktisadî ilişkiler de çok önemlidir. Komşu devletlerle kurulan ilişkiler neticesinde elde edilen
çeşitli kitabeler, yazılı belgeler ve bunların yer aldığı arşivlerin önemi büyüktür. Ayrıca,
komşu devletlerin başında bulunan şahların yaptığı veya yaptırdığı taş ve kayalardaki yazılar,
saksı levhalar ve kitabeler de önemli kaynaklar arasındadır.
İsmi zikredilen bu kaynaklarda çeşitli mübalağalar veya küçültmeler olabilir. Ancak,
bütün bu bilgi ve belgelerden Manna ve Med hükümetleriyle / devletleriyle ilgili birtakım
tarihî gerçekleri öğrenmek mümkündür. Meselâ, bu bilgi ve belgelerden, o dönemdeki birçok
şehir hakkında çeşitli bilgiler elde edilebileceği gibi, Azerbaycan ordularının o devirdeki
durumu, kuruluşu, silahları, kahramanlıkları, yaptıkları savaşları ve neticeleri hakkında da
birtakım bilgileri öğrenmek mümkün olabilir.
Söz konusu belge ve bilgilerin çoğu da Azerbaycan ile o dönemde komşu olan
devletlerin tarihiyle ilgili özel kaynaklar olduğu için Azerbaycan ile olan çeşitli sosyal ve
siyasî ilişkilere ait pek çok önemli bilgileri ihtiva etmiş olabilir. Ancak, adı geçen
kaynaklarda, Azerbaycan’ın o zamanki içtimai kuruluşu, devlet terkibi, etnik özellikleri,
kültürü, hüneri ve sanatı hakkında da çeşitli bilgilere ulaşılabilir. Özellikle kadim Sümer,
Ekked, Babil, İlam, Mısır, Asur, Urartu, Hehameniş, Sasanî gibi devletlerin topraklarında
yapılan arkeolojik kazı çalışmalarında ortaya çıkarılan tarihî eserler çok önemli belgelerdir.
Bununla birlikte şimdiki Suriye ve Filistin gibi coğrafyalarda yapılan kazı çalışmaları
neticesinde bulunan tarihî ve arkeolojik bilgi ve belgeler de sözü edilen devletlerden kalan
dikkate değer çok önemli tarihî eserlerdir.
Bugüne kadar kadim Azerbaycan tarihini yazanların temel kaynaklarından biri de sözü
edilen kitabeler ve kitaplardır. Biz de bu temel kaynaklardan faydalanmaktayız. Bütün bu
temel kaynakların orijinallerinin bulunup ana dilimize tercüme edilmesi ve tarihçilerimizin
istifadesine sunulması millî görevlerimiz arasındadır.
3. Kadim tarihimizi öğrenmek için başvuracağımız üçüncü kaynak, kadim Yunan,
Rum, Asurî ve Ermeni tarihçilerinin yazdıkları ve inceledikleri eserlerle, kendilerinden önce
yazılan eserlerdir. Mesela, bunların başında Herodot';un Med şahlarıyla Hehameniş şahları
hakkında verdiği bilgiler yer almaktadır. Hem Herodot, hem de Herodot gibi birçok tarihçinin
eserine bazı efsaneler karışmış olması, bazılarında garaz, abartı veya eksiltme olması, bu
eserlerin önemli temel kaynak olmasına engel teşkil etmez. Ancak, bu müelliflerin
yazdıklarının hepsi de aynı derecede düzgün ve güvenilir değildir. Lakin kadim Azerbaycan
tarihi hakkındaki eserlerden çok az miktarı günümüze kadar gelmiştir. Med devri eserlerinin
yanında, Hehamenişler ve Eşkaniler dönemi eserler de Sasanî şahları tarafından bilerek veya bilmeyerek ortadan kaldırılmıştır. Bu temel kaynakların da orijinallerinin bulunup ana
2 dilimize tercüme edilmesi ve tarihçilerimizin istifadesine sunulması millî görevlerimiz
arasındadır.
Milattan önce birinci ve ikinci yüzyıllardan İslam';a kadar olan bir zaman diliminde
Kuzey ve Güney Azerbaycan tarihi hakkında, Azerbaycan müelliflerinden Musa
Kalankaytoklu';nun eserlerinin yanında Ermeni ve Gürcü kaynakları da dikkate değerdir. Bu
eserlerin de günümüz Azerbaycan Türkçesi';ne çevrilmesi ve yayınlanması ertelenemez millî vazifemizdir.
4. Millî tarihimizi öğrenmek için başvurulacak taze ve en önemli kaynaklardan biri de
Amerika, Avrupa ve eski Sovyet tarihçilerinin ilmî eserleridir. Ayrıca bunların yapmış
oldukları kazılar neticesinde elde edilen bilgi ve belgeler ile yazıp yarattıkları tarihî
eserleridir. Miladi 19. asırdan başlayarak Alman, Fransız, İngiliz, Rum ve Amerika ilmî
heyetleri tarafından Yakın Doğu’nun muhtelif yerlerinde yapılan kazı çalışmaları neticesinde
elde edilen zengin tarihî bilgi ve belgeler çok önemli kaynaklardır. Bu âlimlerin kadim
medeniyet merkezlerinde yaptıkları çalışmalar, Azerbaycan tarihinin birçok karanlık
noktalarını aydınlatmıştır.
Alman, Fransız, İngiliz, Rum ve Amerika ilmî heyetleri, aynı zamanda bu
coğrafyalarda yaşayan halkların tarihlerinin esasını ortaya koymaya çalışmış ve düzgün bir
iskeletin oluşmasına zemin hazırlamışlardır. Burada sözü edilen tarihî eserlerden elde edilen bilgilerin açığa çıkarılmamış birçok karanlık noktası da vardır. Bununla birlikte bugüne kadar elde edilen bilgi ve belgeler tarihin karanlıkta kalmış olan birtakım hususlarını aydınlatmıştır.
Şüphesiz karanlıkta kalmış olan birtakım konuları da günümüz ve gelecekteki
araştırmacılarımız tarafından yapılacak olan birçok kazı ve arkeolojik çalışmalar ortaya
çıkaracaktır. Bu çalışmalar neticesinde ortaya çıkarılan eserler kendi millî müzelerimizde
muhafaza edilmelidir.
Büyük bir üzüntüyle belirtmek istiyorum ki kadim tarihimiz sahasında Kuzey
Azerbaycan'ın yetiştirdiği birkaç tarihçi yanında, Rahim Reyisniya gibi uzman tarihçimizin sayısı çok azdır. Bundan dolayı tarihçilerimizi mutlaka bu sahaya yöneltmek lazımdır.
Şüphesiz, yukarıda söz konusu edilen Alman, Fransız, İngiliz, Rum, Amerika, Danimarka,
eski Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği ve özellikle Avrupa tarihçilerinin eski Doğu tarihi
hakkında yazıp yarattıkları eserleri, asıllarından ana dilimize çevirip genç nesillerimizin
istifadesine sunmak millî bir görevimizdir. Avrupa tarihçileri Yakın Doğu’da
gerçekleştirdikleri birçok kazı çalışmaları neticesinde elde ettikleri tarihî belgeleri kendi millî
müzelerinde sergilemektedirler. Bizim de bu tarihî eserleri öğrenmemiz ve fotoğraflarını
çekip yayınlamamız gerekir.
5. İslam dönemi tarihçilerinin yazdıkları tarihî eserler de kadim Azerbaycan tarihi
hakkında birtakım belge ve bilgiler ihtiva eden önemli kaynaklardandır. Bu eserlerin esas
kaynağını İslam döneminde Arapça';ya tercüme edilen Sasanî sülalesine ve Sasanî dönemine ait olan eserlerdir. Sasanî şahları Eşkanîler'le düşman olduğu için kadim tarihî eserlerin birçoğunu tahrif etmiş ve ortadan kaldırmıştır. Bazılarını da yalan ve yanlış efsane şeklinde kaydetmişlerdir. Bu eserlerin mazmunu gerçeklerden çok uzaktır. Bunun için yukarıda işaret ettiğimiz 1., 2., 3. ve 4. maddelerde belirtilen kaynaklardan istifade edilmelidir. (...)
* 1 Bu yazı, Tebrizli / Kirişli tarihçi, yazar Prof. Dr. Mehemmed Taki Zehtabî';nin İran Türklerinin Eski Tarihi
adlı eserinin birinci cildinden alınmıştır. Arap alfabesiyle ve Tebriz Türkçesi';yle yazılmış olan bu eser,tarafımızdan Türk alfabesiyle Türkiye Türkçesi';ne aktarılmıştır. Bundan sonra da seri halinde yayımlanacaktır.

YORUMLAR

  • 0 Yorum