TÜRK DÜNYASINDA KASIM AYI

TÜRK DÜNYASINDA KASIM AYI

     Sonbaharın bitişi, kışın girişi, mevsimsiz bir yaz, vakitsiz bir bahar, gidene veda, gelene merhabadır
     Kasım. Bazen hüzün, bazen sevinç, bazen yenilgi, bazen zafer barındırır Kasım. 1938’de yasım, 2020’de  halayım olan Kasım. Evet, aylardan Kasım. Bu ayda, hem ülkemizde hem de Türk Dünyasında yaşanan bazı önemli gelişmeleri yazmaya çalıştım.
10 Kasım tarihinin Cumhuriyetimizin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk’ün, dünyasını değiştirdiği gün olması nedeniyle İlham Aliyev zafer gününü, 8 Kasım’a çekmiştir. Çünkü kardeşlerimize göre Türk halkının yas günü, onların zafer günü olamazdı. Atamızın 100 yıl önce söylediği “Geldikleri gibi giderler.” sözü 100 yıl sonra Karabağ’da yankılandı. Bir kez daha “İki devlet bir millet” sözü perçinleşmiş oldu.
        9 Kasım 1918`de Azerbaycan Cumhuriyeti hükümeti toplantısında kabul edilen üç renkli Azerbaycan bayrağı, Sovyetler Birliği`nin dağılmasıyla bağımsızlık elde eden Azerbaycan tarafından 1991`de tekrar milli bayrak olarak benimsenmiş ve 2009 yılında 9 Kasım günü, Cumhurbaşkanı kararnamesi ile ;Devlet Bayrak Günü; ve resmi tatil ilan edilmiştir. Azerbaycan’ın yeni Anayasası 12 Kasım 1995 yılında halk oylaması-
referandum yoluyla kabul edilmiş ve 27 Kasımda yürürlüğe girmiştir. SSCB ye karşı ilk protestoların başladığı 17 Kasım günü, 1992 yılından bu yana Kardeş Azerbaycan’ın “Milli Uyanış (Dirçeliş) Günü” olarak kutlanmaktadır.
         Avrupa literatüründe “orda” olarak kullanılan Kazak Türk boylarının topluluklarını ifade eden “cüz” terimi Büyük, Orta ve Küçük Cüz olarak üçe ayrılır. Rus taraftarı olan Cihangir Han’ın halka ait otlakları bazı şahıslara satması ve Ural hattında yeni Rus kaleleri yapımına izin vermesi üzerine Küçük cüzde millî ayaklanma çıktı. Küçük cüzün Berş boyu önderi İsatay Tayman, halkın şikâyetlerini dile getiren bir mektubu Orenburg
askerî valisi General Petrovski’ye gönderdi, vali şikâyetleri reddedince de mücadele başladı. 15 Kasım 1837’de yapılan ilk savaş Kazaklar’ın lehine sonuçlandıysa da 12 Temmuz 1838’deki ikinci savaşı Ruslar kazandı.
       Uluslararası piyasalarda KZT şeklinde kısaltılan ve sembolü ₸ şeklinde olan Kazakistan
Cumhuriyeti’nin millî parası olan “Tenge”nin tedavüle çıktığı 15 Kasım 1993 tarihi, “Kazakistan Cumhuriyeti Ulusal Para Birimi Günü” olarak kabul edilmiştir.
XX. yüzyılın başından itibaren ortaya çıkmaya başlayan yeni edebî türler, Kazak Sovyet edebiyatının oluşmaya başladığı bu yıllarda Beyimbet Maylin, İlyas Cansugirov, Sabit Mukanov gibi yazarların roman ve şiirle birlikte piyes de yazmalarına sebep olmuştur. Aralık 1929’da Kazakistan Ölkelik Parti Komitesi’nin düzenlediği toplantıda tiyatro meselesi tartışılmış, Sosyalist gerçekçiliği gösteren, yeni devri öven piyeslerin yazılması tavsiye edilmiştir. 1 Kasım 1931’de Kazakistan Ölkelik Parti Komitesinin, Kazak drama tiyatrosunun
durumu ve meseleleri konulu toplantıda sanatçıların yetiştirilmesini ve büyük yerleşim birimlerinde tiyatrolar kurulmasını kararlaştırmasından sonra, 8 Eylül 1933’te Halk Eğitimi Komiserliği’nin kararıyla vilâyet merkezlerinde tiyatrolar açıldı.
      Kırgızlar 1916 yılında, verimli topraklarının ellerinden alınması, 1. Dünya Savaşı için gençlerin askere çağırılması ve göçebe hayat yaşayan Kırgızların geleneklerinin hiçe sayılması gibi nedenlerle Çarlık Rusya’sına karşı ayaklanmıştı. Kaynaklarda, Çarlığın sömürü politikası nedeniyle Kırgızlarla Türkistan topraklarında yaşayan Kazak, Özbek, Tacik, Dunganlar ve Uygurların da ayaklandığı, ayaklanmanın bastırılmasının ardından
 Kırgızistan'ın kuzeyinde yaşayan nüfusun yüzde 41 oranında azaldığı ifade ediliyor. Kırgızistan tarihinde yaşanan trajik günlerin unutulmaması adına Cumhurbaşkanı Almazbek Atambayev tarafından imzalanan kararname ile 7-8 Kasım tarihi “Tarihi ve Ecdadı Anma Günü” olarak kabul edilmiştir. Rus Çarlığı döneminde hayatını kaybeden Kırgız aydınları,               100 yıl aradan sonra ilk kez 2016 yılında resmi törenlerle anılmıştı.
Özbekistan';ın geçmişini, bugününü, geleceğini sembolize eden ve bağımsızlığının, egemenliğinin sembolü olan ulusal bayrağı, 1 Eylül 1991 tarihinde Sovyetler Birliği'nden bağımsızlığını kazanmasının ardından Özbekistan bayrağının  kabul edildiği 18 Kasım (1991) tarihi her yıl “Devlet Bayrak Günü” olarak kutlanmaktadır.
       Kırım Türklüğünün zorlu hikâyesinin güçlü, inançlı, kararlı yol göstericisi, Ukrayna Parlamentosu milletvekili, Cumhurbaşkanlığı’nın Kırım işlerinden sorumlu yetkilisi ve dünyaca ünlü bir insan hakları savunucusu olan Mustafa Abdülcemil Kırımoğlu 13 Kasım 1943 tarihinde Kırım’ın çöl bölgesindeki Bozköy’de doğmuştur.
     Sınırları 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında ortaya çıkan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti, 15 Kasım 1983';te kurulmuştur.
Ermenistan, Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve İran ile sınır komşusu olan Iğdır, Türkiye'nin üç ülkeyle sınırı olan tek ilidir. Bu güzide şehir, 14 Kasım 1920’de düşman işgalinden kurtulmuştur.Olumsuz sonuçlarını, yıkıcı etkilerini, yürek sızısını halen yaşadığımız 14 Kasım 1944 sürgününde Gürcistan’ın Ahıska bölgesinde yaşayan on binlerce Ahıska Türkü, trenlere bindirilerek farklı topraklara dağıtıldı.
          Tarih boyunca değişik yazı şekilleri kullanan Türkler, İslamiyet’in kabulüyle birlikte, uzun bir süre Arap harflerini kullanmışlardır. Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1 Kasım 1928';de 1353 Sayılı Yasayla 29 harften oluşan yeni Türk abecesini kabul etti. Kanun, 3 Kasım 1928 günü Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. Bu yasanın kabulüyle o güne kadar kullanılan Arap harfleri esaslı Osmanlı alfabesinin resmiyeti son buldu ve Latin harflerini esas alan Türk alfabesi yürürlüğe kondu.
           Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 1 Kasım 1922 tarihli kararı ile Hilâfet ve Saltanat birbirinden ayrılarak Saltanat kaldırıldı. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Rauf Bey (Orbay)'in teklifi ile 1 Kasım gecesini ve ertesi günü de bütün yurtta bayram olarak ilân etti. 2 Kasım 1922 tarihli İstanbul gazeteleri, bu tarihi kararı birinci sayfadan büyük manşetler halinde İstanbul halkına duyurdular.  Saltanatın kaldırılmasından yaklaşık 1 yıl
sonra 29 Ekim 1923 tarihinde  Cumhuriyet ilan edilmiştir.
      Anadilin korunması ve geliştirilmesi amacıyla 2016 yılından beri 1 Kasım tarihi “Tuva Dil Günü”olarak kutlanmaktadır.
       Kafkasya’dan sürülen ilk halk olan Karaçaylılar, 2 Kasım 1943 günü beşikteki bebeğinden ölüm döşeğindeki yaşlısına kadar hayvan vagonlarına doldurularak Orta Asya ve Sibirya topraklarına sürgüne gönderildi.
      Türk Dili Konuşan Ülkeler İşbirliği Konseyi’nin (Türk Konseyi) kurulması amacıyla Türkiye,Azerbaycan, Kazakistan ve Kırgızistan arasında 3 Ekim 2009 tarihinde Nahçıvan Anlaşması imzalanmış, Ekim 2019';da Bakü'de gerçekleştirilen 7. Zirve sırasında Özbekistan, Konsey'e tam üye sıfatıyla katılmıştır. Türk
Konseyi olan örgüt adı 2018';de Türk Keneşi adını almış, 8. Zirve olan 12 Kasım 2021 tarihinde adı, “Türk Devletleri Teşkilatı” olarak değiştirilmiş, 9. Zirve';nin 2022';de Özbekistan Cumhuriyeti'nde düzenlemesine karar verilmiştir.
        1994 yılından beri UNESCO tavsiyesiyle birçok ülkede her yıl 5 Ekim’de kutlanan Öğretmenler Günü, Bakanlar Kurulu tarafından Atatürk’e verilen “Başöğretmen” unvanının Millet Mektepleri Talimatnamesi ile resmîleştiği “24 Kasım” gününü, 1981 yılından beri “Öğretmenler Günü” olarak kutlanmaktadır.12 Kasım 1933 Doğu Türkistan İslam Cumhuriyetinin, 12 Kasım 1944 Doğu Türkistan Cumhuriyetinin kuruluş yıl dönümüdür.
Tataristan’ın bayrağı, Tataristan Parlamentosu tarafından 29 Kasım 1991 tarihinde kabul edildi.
      Tataristan Cumhuriyetinin en büyük zaferlerinden biri, Tataristan’ı yasal olarak bağımsız bir devlete dönüştüren yeni anayasasının 6 Kasım 1994 günü kabul edilmesidir.
1917 Ekim Devrimi'nden sonra 1918-1922 yılları arasında Bolşeviklerle muhalifleri arasında yaşanan Rus İç Savaşı süresinde Başkurt Ulusal Hareketi ortaya çıkmıştır. 28 Kasım 1917'den 23 Mart 1919';a kadar, Beyaz Ordu ile Kızıl Ordu arasında kalmış kısa ömürlü bir Başkurdistan devleti olmuştur.
Moğolistan, 1925 Kasım ayında Tuva';nın bağımsızlığını tanımış ve diplomatik ilişkiler başlamıştır.